Wijze lessen

19 september 2023
Wijze lessen van Josje t.g.v. afscheid op 27-09-2023
Wijze lessen.

En dan ineens is het zo ver. Na 46 jaren onderwijs waarvan 37 bij (GSO )Gewoon Speciaal Onderwijs) en de voorlopers daarvan, komt er een eind aan mijn werkzame leven. Maar een einde betekent in dit geval ook een nieuw begin. Zes en veertig jaar is niet niks en dit is dan ook een uitgelezen moment om terug te kijken en stil te staan bij die voorbije jaren. Jaren waarin ik lessen leerde om mijn werk goed te doen. Ik wil jullie daar deelgenoot maken en noem het 'mijn wijze lessen'. Ik heb er vele maar beschrijf hier enkele.
Zet (voor)kennis op 1.
In een uitzending van Lubach over mijnbouw op de maan zegt Lubach aan het eind van dat item: "Is de maan een leuke vakantiebestemming? Nou, ik zou naar Saturnus gaan maar pas op voor de file op de ring'. Wat je weet bepaalt hoe je iets ziet of begrijpt.

Het maakt uit waar je wieg staat. Die van mij stond in het hoge noorden van Friesland daar waar de grond uit klei bestaat. Mijn beide ouders zaten in het onderwijs. Opgroeien in die omgeving in zo'n gezin legt een bodem. Een bodem vol kennis en vaardigheden om daarop verder te groeien, die zou je iedereen gunnen. Echter, niet ieder kind stapt met dezelfde (voor)kennis de school in. Daarom een pleidooi voor kennisrijk onderwijs want door het opbouwen van achtergrondkennis wordt het onderwijs rijker en maakt dit het leren gemakkelijker. Dit heeft impact op alle kinderen en zelfs een zeer grote op die uit kansarme gezinnen. Zet daarom (voor)kennis op 1!

Relativeer en kijk naar dat wat goed gaat.
Nadat alles op de lagere school voorspoedig ging ontpopte ik me op de HAVO niet echt als student. Toen er vlak voor het examen nog heel veel geleerd moest worden sloeg de paniek toe. Mijn moeder vroeg mij wat ik al wel beheerste en als dat meer dan helft was, was de kans op een voldoende mogelijk. Laat dit voorbeeld geen les zijn maar hier is wellicht het zaadje geplant om zo met lastige situaties om te gaan. Om dan rustig te blijven en te kijken naar dat wat wel goed gaat, of het nu om je leerlingen of je collega's gaat. Soms is dat een ware zoektocht, een kwestie van schatgraven zoals Eleonoor van Gerven het noemde in haar masterclasses.

Kijk om je heen.
Van de HAVO naar de P.A. (pedagogische academie). Boven een vraag in een van de eerste tentamens stond 'Kijk om je heen'. De vraag ging over het bekroonde kinderboek van dat jaar. Als toekomstig leerkracht werd verwacht dat je nieuwsgierig was naar alles wat met onderwijs te maken had. Dat 'Kijk om je heen' is erg blijven hangen. Ondertussen had ook het onderwijs mij gegrepen en was mijn nieuwsgierigheid gewekt. Maar om je heen kijken gaat verder dan je verdiepen in cursussen, opleidingen en boeken. Want kijk vooral ook naar je collega's naar de potenties binnen je team en wat je van elkaar kunt leren. Een kijkje bij collega's kan m.i. veel inspirerender en lerender zijn dan een studiereis naar verre oorden. Zo heb ik zeer veel geleerd van mijn collega's. Gewoon door af te kijken hoe zij de leerlingen wisten betrekken of op neutrale toon het moeilijke gesprek met ouders voerden.

Onderwijs!
Op 8 juni 1977 ontving ik de akte van bekwaamheid tot volledige bevoegd onderwijzeres, die bevoegdheid verleende tot het geven van onderwijs in de vakken a t/m k + r. Een prachtig papier met in reliëf het wapen en de wapenspreuk 'Je maintiendrai'. 'Volledig bevoegd onderwijzeres'. Het woord dekt geheel de lading van ons vak, namelijk onderwijzen. Uitleggen, voordoen, samen doen en kinderen zich competent laten voelen als het hen zelf lukt. Toen EDI in Nederland op de markt kwam heeft me dat gegrepen. Ik ben er van overtuigd dat expliciete instructie leerkrachten helpt bij het goed onderwijzen. Leerlingen komen tot betere prestaties, het werkt competentievergrotend en heeft een positief effect op hun welbevinden.

Trek in t begin de touwtjes stevig aan - maak blijvend werk van groepvorming.
Na de P.A. begon ik mijn eerste werkdag op 'CBS De Ark' in Makkum. Het was 16 augustus 1977, de sterfdag van Elvis Presley. Mijn vader vertelde me dat ik in het begin de touwtjes stevig aan moest trekken en daar later veel plezier van zou ondervinden. Een wijze les die jaren later meer inhoud kreeg toen ik leerde over het belang van groepsvorming en dat je daar blijvend werk van moet maken.

Ventileer.
Eenmaal aan het werk kwam een collega mij vertellen dat ik 's morgens bij binnenkomst de ramen van het klaslokaal open moest zetten. Ventileren omdat de leerlingen dan frisser en alerter bleven. En dat werkt echt. Soms kun je met eenvoudige ingrepen veel bereiken. Peter Mol gaf daar mooie voorbeelden van in zijn boekjes over passend onderwijs. Soms zijn het de touwtjes die aan het plafond hangen of de plek in de klas die het gedrag van een kind kunnen triggeren. Ventileer ook in de overdrachtelijke zin van het woord. Ook dat werkt echt. En check. Check of je je de boodschap van de ander goed begrepen hebt, ook de non verbale. Alle gedrag is immers communicatie. Het kan zoveel lucht geven. Voor mij een blijvend leerpunt.

Herstel van het gewone leven.
Na 3 jaar voor de klas gestaan te hebben ben ik met de opleiding voor buitengewoon onderwijs begonnen, de buo akte. Later werd dit master SEN en nu master EN. Zeer boeiend en veel geleerd. Wat me het meest bijgebleven is, is het boekje van Wim ter Horst: 'Herstel van het gewone leven'. Een van mijn Topboeken. Hierin staat centraal wat je in het dagelijkse leven kunt doen om een vastgelopen proces weer vlot te trekken. Niet altijd zijn therapieën of medicatie nodig.
Zoals een leerling die zeer dromerig was op school maar ook altijd 's morgens te laat kwam. Of de leerling die tegen het middaguur erg druk werd omdat deze veel last bleek te hebben van een snel dalende suikerspiegel. Goed om dan samen op te trekken met ouders en degene die kunnen ondersteunen zoals de CJG medewerkers, jeugdartsen en leerplichtambtenaren.

Van meest wenselijk naar haalbaar.
Een uitspraak die ik hoorde van Noelle Pameijer en tegen kwam in haar boeken over HGW en HGD. Die beiden vormen nog steeds de basis voor het werk dat we doen binnen Team ZOUT. 'Van meest wenselijk naar haalbaar'. Een korte wijze les die iedere betrokkene in een proces heel veel duidelijkheid geeft.

Bedenk scenario's vooraf. Gedrag is een vak.
Gedrag is een vak. Goed gedrag is een voorwaarde om goed te kunnen leren. Goed gedrag is niet vanzelfsprekend en moet je de leerlingen aanleren zoals je ze ook lezen, rekenen en schrijven leert. Ik maakte kennis het boek 'Regie in de klas' en was direct enthousiast. Het lijken open deuren maar het boek geeft taal aan die open deuren en maakt dat het bruikbaar is in de gesprekken op de scholen. Dat het soms toch anders kan lopen kan je verrassen. Michiel Noordzij spreekt over 'scenario's vooraf bedenken'. Vooraf bedenken hoe te handelen in een bepaalde situatie. Deze wijze les heb ik vaak toegepast.

Luister je wel naar mij?
Het is de titel van een boekje van Martine Delfos. Ik kreeg het van mijn zeer lieve en te jong overleden duo-collega Juul. Ik heb nooit begrepen waarom ze mij dit gaf. Als iemand goed kon luisteren was zij dat wel maar ze dichtte mij die kwaliteit toe. In dit boekje beschrijft Martine Delfos hoe gesprekken met kinderen van 4 tot 12 jaar gevoerd kunnen worden. Gesprekken voeren met kinderen zou een kerntaak van ons allen moeten zijn.

Humor kan je redden.
Even een collega opzoeken en ontladen als het tegenzit. Gewoon dan even heerlijk lachen ter ontspanning. Humor inzetten om een gesprek wat lucht te geven of als afleidmechanisme om pittig gedrag te keren. Of zoals een collega recentelijk zei: 'Als je lacht, lacht de wereld je tegemoet'. Probeer het maar eens uit.


Wees beschikbaar.
Met collega's van GSO volgden we een traject Pedagogische tact. In de kern betekent dit: 'Op het goede moment het juiste doen, ook in de ogen van de leerling'. Marcel van Herpen begeleidde dit. Ik heb hem later nog eens mogen interviewen voor het magazine van de LBBO; Beter Begeleiden. Van hem onthield ik de woorden 'wees beschikbaar'. We hadden het in dat interview over de leerkracht die zei twee klassen te hebben, 1 in het lokaal en 1 op de pc. We hadden het ook over de rol van de intern begeleider die veelal in een aparte ruimte druk bezig is met het analyseren van data i.p.v. letterlijk beschikbaar te zijn voor haar collega's. Hen te ondersteunen d.m.v. observaties en gesprekken. Ik was jarenlang ib-er op De Stuifheuvel en trok me die woorden aan.
Op de Ridderoordschool, de voorloper van De Stuifheuvel heb ik zelf mogen ervaren wat dit 'wees beschikbaar' zijn inhield. Eerst meelopen, kijken en samen actief pleinwacht lopen om het vervolgens zelf te doen. Dank collega's voor jullie beschikbaarheid bij mijn eerste schreden in het gespecialiseerd onderwijs.
En binnen Team ZOUT ervaren we nog elke dag wat beschikbaar zijn inhoudt. Bij elkaar te rade gaan en elkaars expertise benutten. Het verrijkt.
Houd dat vast!

Ik laat het nu los.


Met veel dank voor de leerzame en fijne momenten,
Josje.

Meer informatie?

Wij hopen dat KANS in Onderwijs iets voor u kan betekenen. Neemt u bij interesse gerust direct contact op met ons, wij denken graag met u mee. In overleg bieden wij u een voorstel op maat.